معرفی رویکرد

مقاله حاضر به بررسی امکان تبیین پدیده‌های روان‌شناختی از طریق سازه‌های شناختی‌ـ‌معنوی شخصیت انسان بر پایه قرآن و روایات می‌پردازد. برخلاف بسیاری از مکاتب روان‌درمانی غربی، این دیدگاه به معنویت به‌عنوان بعدی بنیادی در سلامت و اختلال روانی توجه دارد.

نقش معنویت در سلامت روان

معنویت خدا‌محور یکی از نیازهای اصلی روانی‌انسان‌هاست. مفاهیمی چون معنا، ارزش، عشق، و آرامش از جمله عناصر کلیدی در مسیر شکوفایی روانی به‌شمار می‌آیند. مذهب می‌تواند چارچوبی برای پاسخ به این نیازها فراهم کند، به‌ویژه وقتی تا عمق شخصیت گسترش یابد.

سازه‌های روان‌شناختی بر اساس قرآن

• عقل خداسو: تشخیص‌گر اصلی که نوری الهی دارد و منبع ارزیابی معنوی انسان است.
• قلب: تصدیق‌گر عاطفی‌ـ‌شناختی که در پردازش تصمیمات نقش دارد.
• صدر: تعدیل‌گر ادراکی تحت تأثیر عوامل طبیعی یا ضد عقل.

این سه سازه با عنصر ذِکر یعنی یاد الهی یکپارچه می‌شوند و سلامت روانی را رقم می‌زنند.

مکانیزم درمانی

درمان چندبعدی معنوی شامل فعال‌سازی عقل خداسو، تسویه شخصیت، و تزکیه نفس است. هدف نهایی آن خودمراقبت‌گری، خودنظم‌جویی و رسیدن به وحدت‌یافتگی روانی‌ـ‌معنوی بر اساس ارزیابی مبدأ و معاد است.

مسیر اختلال روانی

وقتی فرد اعمال ناسازگار با نظام روانی را تجربه یا حفظ کند، از مسیر سلامت خارج می‌شود. پیامدهای آن شامل اضطراب، افسردگی، از‌خود‌بیگانگی و قطع ارتباط با اصل وجودی است. این حالت با تکرار رفتارهای ضدنور و قطع ذکر تشدید می‌شود.

نتیجه‌گیری و کاربرد در روان‌درمانی

درمان چندبعدی معنوی تلفیقی از روان‌شناسی و معارف دینی است که با تبیین سازه‌های فطری شخصیت می‌تواند روشی نوین برای سلامت روانی افراد فراهم کند. این روش قابلیت هم‌خوانی با مکاتب علمی‌ـ‌تجربی و پاسخ به نیازهای روحی‌ـ‌روانی انسان امروز را دارد.