بنام آرامشبخش قلبها
اصول تکاملی بهداشت روانی در مکتب اسلام
در روانشناسی اسلامی، اصولی وجود دارند که به عنوان راهنماهای رشد فردی و سلامت روانی معرفی میشوند. این اصول که برگرفته از قرآن، سنت، و آموزههای معصومین علیهمالسلام هستند، انسان را در مسیر زندگی معنادار، رشد یافته و با سلامت روانی هدایت میکنند.
طبقهبندی اصول بهداشت روانی اسلامی
- رابطه انسان با خدا
- رابطه انسان با خود
- رابطه انسان با دیگران
- رابطه انسان با جامعه و طبیعت
بخش اول: اصول مربوط به رابطه انسان با خدا
- اصل توحید: تطبیق رفتار با آموزههای الهی، پذیرش یکتاپرستی، دوری از سلطه غیر الهی.
- اصل قضاوت مبتنی بر علم: بیاعتباری حدس و گمان در تصمیمگیری، تأکید بر علم، منطق و بصیرت.
- اصل هدفداری جهان هستی: باور به نظم و هدف در خلقت، حرکت به سوی رشد، کمال و قرب الهی.
- اصل نظارت خداوند: باور به حضور خدا در همه امور، آزمون بودن مشکلات، تقویت توکل.
- اصل وابستگی ذاتی به خدا (افتقار): پذیرش فقر وجودی انسان در برابر غنای الهی، عامل رشد معنوی.
- اصل پاداش و مجازات: باور به عدالت الهی و تأثیر اعمال بر سرنوشت فرد.
- اصل جبران: امکان توبه و بازگشت، امید به رحمت الهی.
- اصل شکرگزاری: توجه به نعمتها، افزایش امید و رضایت، عامل مقابله با افسردگی.
بخش دوم: اصول مربوط به رابطه انسان با خود
- اصل مسئولیت و اختیار: انسان مسئول اعمال خویش است.
- اصل تفکر و برنامهریزی عقلانی: لزوم تصمیمگیری منطقی و دوری از عجله و احساسات.
- اصل مشاوره و استفاده از تجربیات دیگران: مشورت، پیشگیری از لغزش.
- اصل کرامت و آزادی با کنترل نفس: حفظ عزت نفس از طریق خودمهاری.
- اصل نظم، تعادل و اعتدال: تقسیم وقت، پرهیز از افراط و تفریط.
- اصل الگوپذیری از انسانهای کامل (امامت): پیروی از راه و روش معصومان.
- اصل شناخت نیازها و اولویتبندی آنها: تفکیک نیازهای فطری از غریزی، پاسخ به آنها در چارچوب تکلیف.
- اصل پیروی از احکام الهی: برای تأمین مصلحت و رفع ضرر
- اصل تمرکز و حضور ذهن: توجه کامل به زمان حال، افزایش بازده و پیشگیری از اضطراب.
- اصل تخصصگرایی و راهحل اختصاصی: لزوم تشخیص درست مسیر در هر تصمیم.
- اصل آمادگی برای مشکلات و پایداری: پذیرش عمومی بودن مشکلات و رشد از طریق آنها.
- اصل استمرار رفتارهای سازنده: پرهیز از اصرار بر رفتارهای منفی.
بخش سوم: اصول مربوط به رابطه انسان با دیگران و جامعه
- اصل آموزش تدریجی و زمانسنجی مناسب: توجه به مقتضیات زمان در اصلاح رفتار.
- اصل احتیاط و واقعبینی: حفظ سلامت فردی و اجتماعی با پرهیز از افراط و تفریط.
- اصل توجه به امکانات و ظرفیتها: ارزیابی توان خود و دیگران برای تنظیم انتظارات.
- اصل توسعه ظرفیت روانی: تمرین حلم، بردباری و تقویت توحید.
- اصل سلامت فکر و رفتار: برای فرد و جامعه؛ پرهیز از افکار و رفتارهای مخرب.
- اصل انطباق با زمان و مکان: درک شرایط و ارزیابی احکام با توجه به مقتضیات.
- اصل تلاش به اندازه توان (قاعده میسور): انجام تکلیف به قدر استطاعت.
- اصل اقرار به تقصیر و پذیرش عذر دیگران: اعتراف به خطا و طلب بخشش.
- اصل امید و چشمانداز مثبت: حفظ انگیزه و امید در مسیر رشد.
- اصل یادگیری و نقش آن در سلامت فردی و اجتماعی
- اصل عدالت و رعایت انصاف: در ارزیابی خود و دیگران
- اصل رازداری: حفظ اسرار خود و دیگران، جلوگیری از اضطراب.
- اصل شناخت زمان و جامعه: درک شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برای رفتار مناسب.
- اصل مدیریت و شکوفایی استعدادها: بهرهبرداری از توانمندیهای درونی.
- اصل امر به معروف و نهی از منکر: اصلاح اجتماعی، نوعی رواندرمانی معنوی.
- اصل رعایت انصاف در روابط اجتماعی: خود را معیار قرار دادن.
- اصل واکنش متعادل: همراه با تحمل و تغافل.
- اصل پرهیز از ستیزهجویی و مشاجره بیثمر
- اصل اصالت دادن به حق نه به اکثریت: اتکای فرد به عقل و فطرت، نه دنبالهروی کورکورانه از جمع.
✅ نتیجهگیری: این اصول برگرفته از مکتب اسلام، نشاندهنده هماهنگی عمیق آموزههای دینی با مبانی روانشناسی سلامت، پیشگیری و درمان روانی هستند.
📚 منبع: سیدرضا محروقی، کارشناس ارشد مشاوره
