این پژوهش به بررسی امکان تبیین پدیدههای روانی (سلامت و اختلال) با استفاده از سازههای معنوی شخصیت بر اساس منابع دینی میپردازد. درمان چند بعدی معنوی با تکیه بر مفاهیمی چون عقل، قلب و صدر، چارچوبی منسجم برای فهم و درمان مسائل روانشناختی ارائه میدهد.
مقدمه
معنویت و مذهب به عنوان ابعاد اساسی تجربه بشری، نقش فزایندهای در روانشناسی معاصر ایفا میکنند. این پژوهش با استناد به قرآن کریم و روایات، به تبیین نظری سلامت و اختلال روانی-معنوی میپردازد و الگویی برای مداخلات رواندرمانی مبتنی بر معنویت ارائه میدهد.
روش پژوهش
دادههای این پژوهش از طریق تحلیل متون دینی (قرآن و روایات)، مصاحبه با متخصصان دینی و روانشناسی، و نیز مباحثه گروهی با طلاب حوزههای علمیه گردآوری و تحلیل شدهاند. همچنین این الگو در قالب درمان چند بعدی معنوی در کارآزماییهای بالینی مورد استفاده قرار گرفته است.
یافتههای کلیدی
بر اساس منابع دینی، انسان دارای سه سازه اصلی روانی-معنوی است:
- عقل: سازه تشخیصگر فطری که درست و نادرست را تشخیص میدهد.
- قلب: سازه تصدیقگر که دادههای عقل را با توجه به هیجانات و ارزشها پردازش میکند.
- صدر: سازه تعدیلگر که تحت تأثیر نیروهای طبیعی و گاه ضدعقل عمل میکند.
سلامت روانی-معنوی زمانی حاصل میشود که این سه سازه در حالت وحدتیافتگی و هماهنگی عمل کنند. فعالسازی بعد معنوی از طریق «ذکر» (یاد خدا) نقش کلیدی در ایجاد این هماهنگی دارد.
تبیین اختلال روانی
اختلال روانی زمانی رخ میدهد که اعمال ناسازگار با نظام فطری انسان، بدون توجه به تشخیص عقل، تجربه و حفظ شوند. این امر منجر به خروج از تعادل روانی، شکلگیری شاکلههای منفی و در نهایت اختلال میگردد.
نتیجهگیری
درمان چند بعدی معنوی با فعالسازی بعد معنوی و تقویت سازههای عقل، قلب و صدر در چارچوب توحیدی، میتواند به بازسازی تعادل روانی و درمان اختلالات کمک کند. این الگو نه تنها با یافتههای روانشناسی همسو است، بلکه غنای مفهومی منحصر به فردی از منابع دینی دریافت میکند.
کلیدواژهها
درمان چند بعدی معنوی، سازههای معنوی شخصیت، عقل، قلب، صدر، سلامت روانی-معنوی، قرآن کریم، رواندرمانی اسلامی
