مقابله دینی با ناملایمات زندگی: تبیین نظریه پارگامنت
خلاصه مقاله پژوهشی منتشر شده در پژوهشنامه سبک زندگی اسلامی
چکیده
این پژوهش به بررسی نظریه کنت پارگامنت در زمینه مقابله دینی با ناملایمات زندگی میپردازد. پارگامنت با تلقی دین بهمثابه تأمینکننده معنا، به طراحی نظریه مقابله دینی پرداخته است. او مقابله را فرایندی پیوسته در حال تغییر میداند که برای برطرفساختن نیازهای موقعیتی یا شخصی بهکار میرود.
مقدمه
آدمی در طول زندگی خود با موقعیتهای ناخوشایند متعددی روبرو میشود که بخشی از این تجارب به گرفتاریهای فردی و بخشی نیز به مسائل اجتماعی کلان مربوط میشود. رویارویی با این مشکلات خارج از توان انسان عادی است و او را بهسوی منابع قابل اعتماد از جمله دین سوق میدهد.
ادیان همواره به سختی، رنج و تعارض بشر در زندگی توجه داشته و با تصدیق امکان رنجآور بودن حیات، راهکارهایی برای درمان آن تجویز کردهاند. در این راستا، کنت پارگامنت با تمسک به آموزههای مسیحیت و پژوهشهای تجربی، مدل و دیدگاهی را در باب مقابله دینی ارائه داده است.
مفاهیم کلیدی
مقابله
تلاشهای شناختی، رفتاری و عاطفی پیوسته در حال تغییر برای مدیریت مقتضیات درونی یا بیرونی خاص که بیش از توان منابع شخص ارزیابی میشوند.
مقابله دینی
تلاشهای شناختی، رفتاری و عاطفی جهت مدیریت مقتضیات درونی یا بیرونی با تکیه بر سازوکارهایی متکی به دین.
ناملایمات
هر موقعیت استرسزا و تهدیدزایی که چارچوب نظام معنایی فرد را به چالش بکشد و به واکنش وادارد.
یافتههای پژوهش
پارگامنت با گسترش الگوی لازاروس و فولکمن، دین را به عنوان بخشی از عناصر اصلی مقابله معرفی میکند. از نظر وی، مقابله دینی هنگامی رخ میدهد که رویدادها در پرتو امر قدسی تغییر مییابند.
الگوهای مقابله دینی از دیدگاه پارگامنت
پارگامنت سه الگوی اصلی برای مقابله دینی معرفی میکند:
- الگوی خودفرمان: فرد وجود امر قدسی را تصدیق میکند اما برای حل مشکلات به خود متکی است.
- الگوی تفویضی: مسئولیت حل مشکل به خدا واگذار میشود و فرد نقش منفعلانهای دارد.
- الگوی اشتراکی: مشارکت فعال بین فرد و خدا وجود دارد و این الگو با عزت نفس و تدبیر شخصی بالاتر همراه است.
به اعتقاد پارگامنت، الگوهای خودفرمان و اشتراکی مطلوبترین شکل مقابله هستند و الگوی اشتراکی بیش از همه با سازگاری مؤثر و مثبت همراه است.
کارکردهای مقابله دینی
مقابله دینی پنج کارکرد اصلی دارد:
- معنایابی: ارائه چارچوبی برای درک، تفسیر و معنادهی به ناملایمات
- دستیابی به تسلط و کنترل: کمک به احساس تسلط در شرایط دشوار
- جستجوی آرامش و تقرب به خدا: دستیابی به آرامش از طریق امور معنوی
- طلب صمیمیت با دیگران و نزدیکی به خدا: تسهیل انسجام اجتماعی و هویت اجتماعی
- تحول زندگی: تشویق به ایجاد تغییرات بنیادین در زندگی
نتیجهگیری
نظریه پارگامنت در زمینه «دین و مقابله» را میتوان تأثیرگذارترین نظریه در این حوزه دانست. او مقابله را فرایندی پیوسته در حال تغییر میداند که افراد از طریق آن برای برطرفساختن نیازهای موقعیتی یا شخصی خود اقدام میکنند. یک مقابله هنگامی دینی میشود که رخدادها، اهداف و ابزارهای نیل به هدف عملاً در ارتباط با امر قدسی تفسیر شوند.
تصویر فرد از خدا در گزینش نوع الگوی مقابلهای او بهشدت اثرگذار است. افرادی که خدا را موجودی خیرخواه و مهربان قلمداد میکنند، از الگوهای مقابله تفویضی یا اشتراکی استفاده میکنند و آنها که تصور چندان مثبتی از خدا ندارند مایل به استفاده از مقابله خودفرمان هستند.
ناملایمات زندگی
پارگامنت
روانشناسی دین
سلامت روان
معنویت
منبع: قربانی، ا.، آذربایجانی، م.، علیمردی، م. (۱۳۹۶). مقابله دینی با ناملایمات زندگی: تبیین و بررسی نظریه پارگامنت. پژوهشنامه سبک زندگی اسلامی، ۳(۴)، ۹۹-۱۲۵.
