روانشناسی اسلامی (معیار) چیست؟

روانشناسی اسلامی: مکتب معیار

مکتب روانشناسی اسلامی (الهی) با رویکردی جامع و واقع‌گرایانه، می‌تواند به‌عنوان مکتب معیار در روان‌شناسی تلقی شود. اساس این دیدگاه آن است که انسان دارای یک سازمان روانی واحد است و برای تبیین کامل ابعاد طبیعی و مرضی رفتار انسان، نیاز به روشی همه‌جانبه و هماهنگ است.

روانشناسی اسلامی تلاش می‌کند همه ابعاد فعل و انفعالات روانی انسان را با بهره‌گیری از عقل، شرع، و آموزه‌های دینی تبیین کند.

تعریف روانشناسی اسلامی

از منظر پیامبر اکرم (ص)، شناخت علمی در قالب دعا بیان شده است: “ارنی الاشیاء کماهی”؛ یعنی: «اشیاء را چنان‌که هستند به من بنمایان». این دعای عمیق نشان‌دهنده اصل بنیادین روان‌شناسی اسلامی است که ما را موظف می‌کند از روش‌هایی استفاده کنیم که به کشف حقیقت و واقعیت منجر شوند.

بر این اساس، روانشناسی اسلامی یعنی تلاش برای کشف واقعیت‌های مرتبط با سازمان روانی انسان و رفتارهای ارادی او، به نحوی که با طبیعت وجودی انسان هماهنگ باشد.

روانشناسی اسلامی، واقع‌گرایانه

با تعبیر روانشناسی اسلامی به‌عنوان روانشناسی واقع‌گرایانه، این مکتب به‌صورت معیار و هماهنگ‌کننده مطرح می‌شود. در این مسیر، هم عقل و هم شرع نقش تأییدی دارند و روانشناسی اسلامی از مصادیق حکمت الهی به‌شمار می‌رود.

🌟 مفهوم حکمت از منظر امام جواد (ع)

امام جواد (ع) در تعریف حکمت می‌فرماید:

وَ المُحکَمُ لَیسَ بِشَیْئَیْنِ إنَّما هُوَشَىءٌ واحدٌ، وَمَن حَکَمَ بِما لَیسَ فیهِ اختِلافٌ فَحُکمُهُ مِن حُکمِ اللَّهِ عزّ و جلّ، وَمَن حَکَمَ بِأمرٍ فیهِ اختِلافٌ فَرَأى أنَّهُ مُصیبٌ فَقَد حَکَمَ بِحُکمِ الطّاغوت.

ترجمه: «محکم دو چیز نیست بلکه یک چیز است؛ هرکس حکمی کند که با واقعیت اختلاف نداشته باشد، حکم او، حکم خداست؛ اما اگر حکمی کند که در آن با واقعیت اختلاف وجود دارد و خود را درست‌کار بداند، به حکم طاغوت حکم کرده است.»

✅ جمع‌بندی

بر اساس این آموزه، واقعیت یک امر واحد است و همه تلاش‌ها باید در راستای کشف آن به‌کار گرفته شوند. این رویکرد، روشی است برای شناخت این واقعیت در حوزه روان انسان، و می‌تواند به‌عنوان مکتب معیار برای هماهنگی و انسجام مفاهیم روان‌شناختی شناخته شود.